Distopya

Diyorum ya fantastik, bilim kurgu favori alanım diye, bu alanın da bir numarası ve en eskisi ütopyalar. Ütopya kelime olarak aslında olmayan, tasarlanmış ideal toplum ve devlet şekli anlamına gelir. E ideal bir toplum ve devletten daha fantastik ne olabilir ki J

Ütopyaların bir çeşidi de distopya olarak adlandırılan olumsuz ütopyalar. Totaliter ve baskıcı toplumları anlatan bu ütopyalar okuduğumda veya izlediğimde bende hep korku uyandırmıştır. Hiç durdurulamayacak, yıllardan beri süregelmiş ve kimsenin sorgulamadığı bu düzenlerin içinde, hikayede elbet bir başkaldıran olur. Sen de onunla beraber isyan eder, kaçış yolu ararsın. Bazen Cesur Yeni Dünya’da olduğu gibi bir kişinin isyanı hiçbirşeyi değiştirmez, bazen de V for Vendetta’da olduğu gibi tüm bir ulusun V’yi takip etmesiyle sonuçlanabilir. Ama her türlü okuyanı, izleyeni heyecanlandırır. Kendi günlük hayatımızda göze alamadığımız ufak başkaldırıların, isyanların intikamını alırız biz de belki onlarla.

Dikkatli bakan gözün kaçırmayacağı birşey daha vardır. Distopyalar okuyanı korkutur, ‘Ya olursa?’ sorusunu o kadar çok sorarsın ki, kendi kendine olmaması için gerekçeler bulmaya başlarsın. ‘Demokrasi var, böyle totaliter bir rejime geçilemez’ dersin, ‘insanlar artık daha bilinçli herşeye boyun eğmezler’ dersin. Ama birçok distopyada insanlar kendilerini bilerek ve isteyerek bu rejimin içine sokmuşlardır. Cesur Yeni Dünya’da mesela, uzun yıllar boyu süren savaşlardan bıkan insanlar kendilerini bilim adamlarına emanet ederler ve onların kuracağı düzene uyacaklarını söylerler. Kullanılan telkin yöntemleri, insan ilişkilerinin gidişhatı, gözlemleme teknikleri hergün daha da yaklaşan ve artık gerçekleşmesi hiç de güç olmayan durumları hatırlatıyor.

Benim için ilginç olan bir nokta da bu romanların yazılış tarihleri. Ütopya kelimesinin kullanımı Thomas More’un Ütopya’sını yazmasından sonra yaygınlaşıyor. Onun öncesinde yazılmış olanları da var tabi, Platon’un Devlet’i gibi, ama o tarihlerde çok sık değiller. Olumlu ve olumsuz, en çok bilinen ütopyaların yazıldığı tarihler şöyle:

Olumlu ütopyalar (Eutopya)

• Ütopya , Thomas More– 1516
• Güneş Ülkesi, Tommaso Campanelle – 1623
• Yeni Atlantis, Francis Bacon – 1627

Olumsuz Ütopyalar (Distopya)

• Erewhon, Samuel Butler – 1872
• Demir Ökçe, Jack London – 1908
• Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley – 1931
• 1984, George Orwell – 1949
• A Clockwork Orange, Anthony Burgess – 1962
• V for Vendetta, Alan Moore – 1980’ler

*Resmin altındaki yazı 'In the grim darkness of the future, there is no paint, wallpaper, or vinyl siding. Obviously the first casualty of the Apocalypse is going to be the redecorating industry.'

Olumlu ütopyalar genelde Yeni Çağ’da yazılmış olmalarına rağmen olumsuzların tarihi ancak bir yüzyıldan öncesine kadar gidebiliyor. Aynı türden en çok bilinen eserlerin tarihlerinin birbirine bu kadar yakın olması sadece o anki sanatsal akımdan, yazarların birbirinden etkilenmesinden mi kaynaklanmıştır bilmiyorum, bu yorumu yapacak kadar sanat tarihi bilgisine sahip de değilim. Ama dünya savaşlarının yaşandığı, arkasından soğuk savaşın geldiği, dünyanın kutuplaştığı, aynı zamanda da teknolojik olarak hayal bile edilemeyen gelişmelerin yaşandığı bu dönemde distopyaların yazılması hiç de beklenmedik birşey değil. Bu durumda ütopyalara inancımızın bittiğini söyleyebilir miyiz? Gelecekten artık umutsuz olduğumuz için mi ütopyalar yerine distopyalar yazıldı son yüzyılda ?!

Yukarıdaki listeye bakınca çoğunu okudum ya da izledim. Sevmediğim yoktu içlerinde. 3 ütopik romanım da bir arkadaşımda kaldığını hatırladım, içim gitti. Orijinal İngilizce Peter Pan’im de onda L Kitap paylaşmak güzel de sonrasında geri almak lazım. Ütopik hikayelere geri döndüğüme göre demek ki en kısa zamanda A Clock Work Orange izlenecek, yıllar önce İzmir’e gelen vapur kitapçıdan alınmış Erewhon da meydana çıkarılacak J

Son olarak Almanya’dayken Cesur Yeni Dünya’yı okumuştum. Distopik romanların birçok ortak özelliğini en net şekilde yansıtanlardan biri bence o. Okuduktan sonra coşup yazmışım, yeri gelmişken buraya koymamak olmaz.

‘Huxley romanda Ford'dan sonra 600'lü yılların nasıl olacağını tahmin ediyor.Ford ise romanda bahsedilen ülkenin kurucusu. Dikkat çektiği en önemli noktalardan biri bence aşırı organizasyon. Çok sert savaşlar yaşamış bir toplumun bu olayları tekrar yaşamamak için kendini bilim adamlarının eline bırakmasıyla başlıyor herşey. Zaten romanın ana konusu da tamamen bilimle (ana olarak biyoloji ve psikolojiyle) yaratılmış bir toplum. Toplumun mutlu olması için gereken tek şeyin statükoyu korumak olduğuna karar veren bu bilim adamlarının bunu sağlamak için uyguladığı ana yöntemler şunlar:

Kast Sistemi: Toplum alfa, beta, gama, delta ve epsilon olmak üzere sınıflara ve bu sınıflardan bazıları da kendi aralarında +,- gibi alt sınıflara ayrılıyor.

Genetik: Cinsel ilişki sonucu oluşma, anne karnında büyüme, doğma gibi olaylardan hiçbiri yaşanmıyor ve insanlar tarafından bilinmiyor. Bebekler şişelerde geliştiriliyor ve hangi kast sınıfına ait olacaklarsa onun gerektirdiği besin, mineral ve vitaminler veriliyor.

Manipülasyon: Huxley'in üstünde durduğu ana konulardan biri de bu. Kitapta bebekler dünyaya geldikleri andan itibaren uyurken dinledikleri telkinler sayesinde eğitiliyor, daha doğrusu istenilen kalıplara sokuluyor. Bu sayede her kast, neyi sevmesi, neyle mutlu, neyle mutsuz olması gerektiği konusunda manipüle ediliyor ve hayatı boyunca bunları sorgulama isteği duymuyor. Günümüz toplumunda bu şekilde olmasa da uyanıkken manipüle edilmediğimizi kim söyleyebilir ki, televizyonlar, sansürler, hatta eğitim sistemimiz, hep aynı kısıtlı bilgiyi aynı şekilde veren, bu işe yaramıyor mu ?!

Soma: Toplumu stabilize etmenin en gerekli koşullarından biri insanların aşırı duygulardan uzak durması; aşk, korku, heyecan, nefret, kin, öfke. İşte bunların hepsinin oluşmasını engellemek adına var soma. Bir nevi çağın tıbbi uyuşturucusu. Alışık olmadığın (manipülasyonla öğrenmediğin, ya da kötü olduğunu öğrendiğin) şeyler hissetmeye başladığında alıyorsun ve Huxley'in deyimiyle ufak bir tatilden sonra herşey geçiyor. 'a gram is better than a damn'

Bireysellik: Aşırı duyguları engellemenin bir diğer yolu da bireyselliği en aza indirmek. Bu yüzden romanda kişisel ilişkiler, nicel olarak en üst seviyede ama nitel olarak en alt seviyede tutuluyor. Kişiler hiç yalnız kalmıyor ve hep kalabalıklar içindeler. Toplumun en önemli öğretilerinden biri "herkes birbirine aittir - everyone belongs to everyone". Bunun için duygusal olarak kimse birbirine bağlanmıyor ve seks sadece aynı anda birden çok kişiyle oynanabilen bir oyun olarak görülüyor. Bebekler bir anne-babadan dünyaya gelmedikleri için aile kavramı yok. Bu kavramla ilgili herkese nefret ve utanç duyguları yüklenmiş durumda. anne lafını duyunca bile kendilerini kötü hissediyorlar.

Geçmişin Silinmesi: Kendi deyimleriyle kurucuları Ford'dan öncesini dikkate almayan Cesur Yeni Dünya yöneticileri bu tarihten önce yayınlanmış herşeyi yasaklıyor ve yok ediyorlar. Dini kitaplar ve Sheakspeare bunlardan sadece bazıları. Yöneticilerden Mustapha Mond Cesur Yeni Dünyada neden Othello okunamayacağını da şu sebeplerle açıklıyor:

• Trajediler için sosyal dengesizlik gerekir ama toplum artık dengede,
• İnsanlar mutlu çünkü istedikleri şeyleri elde ediyorlar ve elde edemeyecekleri şeyleri istemiyorlar,
• Hakkında kuvvetli şeyler hissedecekleri sevgilileri, çocukları, anne babaları yok,
• O kadar fazla koşullanmışlar ki isteselerde bunun dışına çıkamazlar.

Romanda enteresan noktalardan biri bahsi geçen şahısların tarihteki gerçek kişilerden esinlenmiş olmaları. Mustapha Mond, dünyanın ana kontrolörlerinden biri. Toplumun yaratıcıları arasında geçiyor. Huxley'in karakteri yaratırken Mustafa Kemal Atatürk'ten etkilendiği söyleniyor. Bunun sebebi olarak da Atatürk'ün Türkiye'yi batılılaştırma, modernleştirme çalışmaları gösteriliyor.

Romanda 2 toplum var. Biri aşırı organize olmuş cesur yeni dünya, diğeri de hiç organize olmamış ilkel insanların toplumu. Huxley bu ikisinin arasında olan ve gerçekten ütopik bir toplum da yaratsaymış bence süper olurmuş.

Huxley bu romandan sonra Cesur Yeni Dünyayı Ziyaret adında bir kitap daha yazmış. Orada da romanın geçmişini, nasıl oluştuğunu, neleri dikkate aldığını ve kitabı bir daha yazacak olsa neleri değiştireceğini anlatıyor. İkisi de çok güzel, tavsiye edilir. '